Landelijke partijen van links tot rechts hebben er bij gemeenteraadsverkiezingen een harde dobber aan: lokale protestpartijen. In de twintig armste gemeenten van Nederland is de plaatselijke onvrede net wat sterker dan in de twintig rijkste.

Dat blijkt uit een inventarisatie Z24, waarbij het stemgedrag in de 20 armste en rijkste gemeenten van Nederland bij de afgelopen drie gemeeenteraadsverkiezingen in kaart is gebracht.

Nationale politici van Diederik Samsom tot Mark Rutte doen hard hun best om de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart aanstaande een landelijk tintje te geven. Geen wonder, want sinds de opkomst van de ‘leefbaren’ en andere lokale protestpartijen in de jaren 1990 moeten landelijke politieke partijen steeds harder knokken om kiezers aan zich te binden.

Rijkste en armste gemeenten

Z24 onderzocht hoe deze trends verlopen in gemeenten met sterk uiteenlopende inkomenspatronen bij gemeenteraadsverkiezingen in 2002, 2006 en 2010 (in enkele gevallen was er een afwijkend verkiezingsjaar).

De selectie van de 20 armste en rijkste gemeenten is gedaan op basis van het gemiddelde besteedbaar inkomen per inwoner van gemeenten, gecorrigeerd voor de omvang van huishoudens. Dit wordt bijgehouden door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Gemeenten die vanwege fusies of herindelingen geen vergelijkbare reeks verkiezingsuitslagen boden, zijn weggelaten.

Op basis van het peiljaar 2008 lag het gemiddelde besteedbaar inkomen in Nederland per inwoner op 24.600 euro. In de twintig rijkste gemeenten ligt het inkomen 20 tot ruim 60 procent hoger dan het landelijk gemiddelde, in de twintig armste gemeenten twaalf tot 19 procent lager. Zie grafiek hieronder.

Kijk je naar het stemgedrag over het afgelopen decennium dan is per saldo een duidelijke tweedeling tussen links en rechts waarneembaar. In de armste gemeenten is de PvdA relatief sterk, in de rijkste de VVD.  Maar beide landelijke partijen hebben flink te duchten van lokale protestpartijen.

Armste gemeenten: PvdA vs lokale partijen

Onderstaande grafiek geeft weer hoe vaak een partij de grootste was in de twintig armste gemeenten, in 2002, 2006 en 2010.

Bij de gemeenteverkiezingen van 2006 deed de PvdA het uitzonderlijk goed, maar zowel daarvoor als daarna was de concurrentie van lokale partijen groot. Neem je de optelsom van de afgelopen drie verkiezingen, dan waren lokale partijen (bij elkaar opgeteld) 25 keer de grootste in de 20 armste gemeenten, tegen 24 keer voor de PvdA.

Rijkste gemeenten: VVD vs lokale partijen

Bij de twintig rijkste gemeenten schommelen de uitslagen ook, maar presteert de VVD per saldo wat consistenter, met 2010 als uitzonderlijk succesvol jaar bij de gemeenteverkiezingen.

Bij de optelsom van de afgelopen drie verkiezingen blijft de VVD lokale partijen dan ook net voor: 27 keer de grootste, terwijl lokale partijen samen 23 keer de grootste waren.

Per saldo is de druk van lokale initiatieven als 'Samen voor Pekela' en 'Burgerbelangen' in Kerkrade op de PvdA net wat groter, dan de pressie van 'Wat Wassenaar Wil' op de VVD.

Neem je het gemiddelde stemmenpercentage voor de VVD en de PvdA in respectievelijk de rijkste en armste gemeenten en zet je dat af tegen de lokale partijen, dan blijkt ook dat de concurrentie voor de PvdA net wat groter is. Zie onderstaande grafiek.

VVD en PvdA in 2014: schade beperken

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 zal de deelname van VVD en PvdA in een coalitie die landelijk flink heeft moeten bezuinigen, ongetwijfeld een rol spelen.

Op basis van recente landelijke peilingen levert de PvdA net iets meer in dan de VVD, vergeleken met de Kamerverkiezingen van 2012. Grote winnaars zijn de PVV en D66. De PVV doet maar in enkele gemeenten aan de verkiezingen mee (Almere en Den Haag), maar is waarschijnlijk wel een aardige barometer voor plaatselijke onvrede.

Als de landelijke peilingen maatgevend zijn, is de vraag dus of kiezers die op gemeenteniveau weglopen dij de VVD en de PvdA hun toevlucht nemen tot lokale partijen of D66 als alternatief zien. De schade beperken lijkt het hoogste haalbare voor Diederik Samsom en Mark Rutte bij de gemeenteverkiezingen van aanstaande woensdag.

 Lees ook:

De rijkste en armste postcodes: dit verdient men bij jou in de buurt

Dit zijn de 10 armste postcodes van Nederland

Dit zijn de 10 rijkste postcodes van Nederland

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl